Opracował: Piotr Paweł Cypla
Lustracja dymów z 1789 roku, a dokładnie Lustracja Dymów w Ziemskich Dobrach
i Stołowych J.K.Mci Ekonomicznych w Powiecie Grodzieńskim znajdujących się oraz ludności obiey Płci w tychże Dobrach przez Komissarzów Konstytucją 1789 Roku uczyniona, była swoistego rodzaju pierwszym spisem ludności na ziemiach polskich. Przeprowadzona została z inicjatywy Fryderyka Józefa Moszyńskiego (1737-1818) – sekretarza wielkiego litewskiego, na podstawie Konstytucji z 22 czerwca 1789 roku uchwalonej przez Sejm Czteroletni (1788–1792). Lustracja, ze względu na swój charakter, nie objęła stanów uprzywilejowanych, tj. szlachty i duchowieństwa. Wyniki lustracji miały posłużyć do powzięcia uchwały w sprawie podatku przeznaczonego na pokrycie kosztów utrzymania stałej stutysięcznej armii.
Ułożona została według istniejących wówczas parafii, kluczy, folwarków i leśnictw Ekonomii Grodzieńskiej oraz starostw powiatu grodzieńskiego. W tym miejscu należy dodać, że parafia stosowana była, jako jednostka administracyjna. Formularze lustracyjne podzielone były na trzy zasadnicze części:
- Dymy,
- Nazwiska Dóbr z wyrazem Miast, Dworów i Wsiów,
- Ludność.
Część opisująca Dymy podzielona była na pięć rubryk:
- w Miastach i Miasteczkach (z podziałem na: klasztory, pałace, kamienice, dworki, wiezdne czyli karczmy, prywatne, gruntowe, ogrodowe, chałupniki),
- Dworne Fundusze: Dóbr i Folwarków oznaczaiące,
- we Wsiach (z podziałem na: gruntowe, ogrodowe, chałupniki),
- Komput Dymów.
Część opisująca Ludność podzielona była na pięć rubryk stanowiących przedziały wiekowe z podziałem na płeć (męska i niewieścia) oraz rubrykę podsumowywującą – Komput Ludności oboiey Płci. Zastosowano następujące przedziały wiekowe,
w których wpisywano dane liczbowo:
- od Roku 1 do Lat 16,
- od Lat 16 do 30,
- od Lat 30 do 45,
- od Lat 45 do 60,
- od Lat 60 Starzy.
Występowały cztery zasadnicze formularze dotyczące:
- Lustracyi Dymów w Ziemskich Dobrach i Stołowych J.K. Mci Ekonomicznych
w Powiecie Grodzieńskim znayduiących się oraz Ludności oboiey Płci w tychże Dobrach, - Lustracyi Dymów w Dobrach Duchownych w Powiecie Grodzieńskim znayduiących się oraz Ludności oboiey Płci w tychże Dobrach,
- Lustracyi Dymów w Dobrach Duchownych w Funduszu Wigierskim X.X. Kamedułów znayduiących się oraz Ludności oboiey Płci w tychże Dobrach,
- Lustracyi Dymów w Starostwach, czyli Królewszczyznach w Powiecie Grodzieńskim znayduiących się oraz Ludności oboiey Płci w tychże Dobrach.
Cała lustracja Powiatu Grodzieńskiego została dwustronnie zapisana na 117 kartach, przy zastosowaniu numeracji dwustronnej – na awersie numer strony, a na rewersie ten sam numer z dodatkiem rosyjskiego skrótu об (оборот), inaczej verte (obrócona strona). Dokument zakończony został 31 XII 1789 roku i podpisany własnoręcznie przez Komisarzy Powiatu Grodzieńskiego:
- Ignacego Ihnatowicza – Chorążego Powiatu Grodzieńskiego, Komisarza Prezydującego,
- Tadeusza Alexandrowicza – Sędziego Ziemskiego Powiatu Grodzieńskiego, Komisarza Powiatowego,
- Tadeusza Butowt Andrzejkowicza – Sędziego Grodzkiego Grodzieńskiego,
- Tadeusza Wolmera – Łowczego Powiatu Grodzieńskiego,
- Hipolita Wołkowickiego – Strażnika Powiatu Grodzieńskiego,
- Andrzeja Eysymontta – Cześnika Powiatu Grodzieńskiego,
- Józefa Siezieniewskiego – Rotmistrza i Komisarza Powiatu Grodzieńskiego,
- Jana Obuchowicza – Rotmistrza i Komisarza Powiatu Grodzieńskiego.
Po zakończeniu Lustracji w dokumencie dodano jeszcze kilku notatek dotyczących wyjaśnień składanych przez niektórych przedstawicieli braci szlacheckiej powiatu grodzieńskiego – dopiski datowane na 29 III, 10 IV, 14 IV, 16 IV i 21 IV 1790 roku. Pod nimi widniały także podpisy jeszcze innych Komisarzy:
- Marcina Daszkiewicza – Skarbnika i Komisarza Prezydującego Powiatu Grodzieńskiego,
- Anzelma Eysymontta – Komisarza Cywilno-Wojskowego, Regenta,
- Józefa Dziekońskiego – Komisarza Powiatu Grodzieńskiego,
- Michała Pentelskiego – Deputata i Komisarza Powiatu Grodzieńskiego,
- Józefa Kamieńskiego – Komisarza Cywilno-Wojskowego.
Oryginał lustracji przechowywany jest w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie – fond SA11 op. 1 dzieło 1332 (4056).
Poniżej pełne wyszczególnienie treści lustracji z podaniem oryginalnej numeracji stron:[1]
|
Wyszczególnienie |
Strona |
|
DOBRA ZIEMSKIE I STOŁOWE |
|
| Miasto JKMości Grodno | 1 |
| Latus Dymów y Ludności w Mieście Grodnie Chrzescianskiey z Żydowską znayduiącey się Między tą Ludnością | 2 |
| Dystynkcya Kunsztarzów Rzemieślników z Ludności Chrześciańskiey | 3 |
| Tabella Ludności Głów Żydowskich obojga Płci w Mieście JKMości Grodnie znayduiących się z wyrażeniem każdego Kunsztu y Ubogich w Roku 1789 sporządzona y do Komissyi Podatkowey P-tu Grodzienskiego oddana, wespół z Żydami Ziemiańskimi | 4 |
| Summaryusz ogólny Głów Żydowskich obiey Płci w Mieście JKMości Grodnie znayduiących się | 5v |
| Parafia grodzieńska | 6 |
| Wsie do Miasta JKMości należące | 8 |
| Parafia Jezierska | 9 |
| Parafia Kwasowska | 16v |
| Parafia Teolińska | 18 |
| Parafia Hoska | 19 |
| Parafia Eysymontowska | 20 |
| Parafia Indurska | 29 |
| Parafia Kuźnicka | 30v |
| Parafia Sokólska | 32 |
| Parafia Wołpiańska | 33 |
| Parafia Replańska | 33v |
| Parafia Odelska | 34 |
| Parafia Kryńska | 42 |
| Parafia Łunieńska | 48 |
| Parafia Sokolańska | 50 |
| Parafia Chodorowska | 50 |
| Parafia Dombrowska | 50 |
| Parafia Mostowska | 50v |
| Parafia Filipowska | 50v |
| Parafia Kamiońska | 51 |
| Parafia Brzostowicka | 58v |
| Parafia Jałowska | 61 |
| Parafia Choroska | 62 |
| Parafia Bakałarzewska | 62v |
| Parafia Przerolska | 63 |
| Parafia Puńska | 66 |
| Parafia Kopciowska | 66 |
| Parafia Sejneńska | 66v |
| Summaryusz ogólny Dymów y Ludności w Dobrach Ziemskich znayduiących się Paraffiami dislinctim wyciągniony | 67 |
|
EKONOMIA GRODZIEŃSKA |
|
| Dwór Horodnica | 74 |
| Juryzdyki Ekonomiczne | 74 |
| Klucz Janowski | 74 |
| Klucz Kupliski | 74v |
| Klucz Połomiński | 74v |
| Klucz Grodzieński | 75 |
| Klucz Dubasiewski | 75v |
| Folwark Kiersnowski | 75v |
| Klucz Ostrowiecki | 76 |
| Klucz Kumialski | 76v |
| Folwark Kupowała | 76v |
| Folwark Białystoczek | 76v |
| Klucz Czerloński | 77 |
| Wsie Nowokulturne Guberni Janowskiej | 77 |
| Klucz Kalnieński | 77v |
| Klucz Kamieński | 77v |
| Folwark Jastrzembney | 77v |
| Klucz Lipski | 78 |
| Klucz Perstuński | 78 |
| Klucz Łabnieński | 78v |
| Folwark Rohacze | 78v |
| Klucz Nowodworski | 78v |
| Klucz Dubaśnieński | 79 |
| Klucz Harasimowski | 79 |
| Folwark Zaścianek | 79 |
| Folwark Reszkowce | 79 |
| Folwark Romanowka | 79v |
| Folwark Szostaki | 79v |
| Klucz Suchodoliński | 79v |
| Klucz Sokólski | 80 |
| Klucz Dubnicki | 80 |
| Klucz kuźnicki | 80v |
| Klucz Jeleniegurski | 80v |
| Klucz Sucheniecki | 81 |
| Klucz Nowowolski | 81v |
| Klucz Pohamcki | 81v |
| Folwark Zwierzany | 82 |
| Folwark Podlipki | 82 |
| Folwark Rodziewicze | 82 |
| Folwark Łaźnisk | 82 |
| Klucz Kryński | 82v |
| Klucz Ostrowski | 82v |
| Klucz Odelski | 83 |
| Klucz Stoykowski | 83 |
| Klucz Dubowski | 83v |
| Klucz Kamionkowski | 83v |
| Folwark Jacygle | 84 |
| Folwark Leszczany | 84 |
| Klucz Kwasowski | 84 |
| Klucz Łonieński | 84v |
| Klucz Mostowski | 85 |
| Klucz Borysowski | 85v |
| Klucz Długopolski | 85v |
| Klucz Kraśnicki | 86 |
| Klucz Augustowski | 86v |
| Klucz Nowosielski | 87 |
| Klucz Jezierski | 87 |
| Klucz Skołubowski | 87v |
| Klucz Kotrzański | 88 |
| Klucz Skidelski | 88v |
| Klucz Kowszowski | 88v |
| Folwark Migowo | 89 |
| Folwark Zarzyca | 89 |
| Klucz Wiercieliski | 89 |
| Klucz Stanisławowski | 89 |
| Leśnictwo Kotrzańskie | 89v |
| Leśnictwo Bobrańskie | 90v |
| Leśnictwo Olitskie | 92 |
| Rekapitulacya Kluczów, Folwarków y Leśnictw z Powyższych Lotusów zebrana | 93 |
| Summa Pierwsza Dymów y Ludności w Kluczach y Folwarkach Ekonomy Grodzienskiey | 94v |
| Pod Donataryuszami y za Kontraktami Dożywotniemi na Gruntach Ekonomiey Osiadłemi | 95v |
| Summa Druga Dymów y Ludności Pod Donataryuszami na Gruntach Ekonomicznych Osiadłość maiącemi | 97 |
| Dymy y Ludność Nowokolonistów w Puszczach Szczuberskey, a kwaterze Przełomskiey Przez się iuż zasiedlonych, którzy iednak dotąd w Inwentarz Ekonomiczny niewchodzą | 97v |
| Summa trzecia Dymów y Ludności Pod Nowokolonistami w Puszczy Szczeberskiey na Gruntach Ekonomicznych Osiadłość maiącemi | 98 |
| Sumaryusz Generalny Dymów y Ludności do Lustracyi Obiętych w Kluczach y Folwarkach i Horodnicą, Pod Donataryuszami y za Kontraktami Dożywotniemi, Nowokolonistów Puszczy Szczeberskiey, Żydów w Jeleniowskim y Krasnopolskim Przykahałku – suma całej Ekonomij Grodzienskiey | 98v |
|
DOBRA DUCHOWNE |
|
| Parafia Grodzieńska | 99 |
| Parafia Jezierska | 99v |
| Parafia Kwasowska | 100 |
| Parafia Teolińska | 100 |
| Parafia Hoska | 100 |
| Parafia Eysymontowska | 100v |
| Parafia Indurska | 100v |
| Parafia Kuźnicka | 100v |
| Parafia Sokólska | 100v |
| Parafia Odelska | 101 |
| Parafia Kryńska | 101v |
| Parafia Łunieńska | 101v |
| Parafia Sokolańska | 102 |
| Parafia Kundzińska | 102 |
| Parafia Korycińska | 102 |
| Parafia Sidrzańska | 102v |
| Parafia Chodorowska | 102v |
| Parafia Lipska | 102v |
| Parafia Nowodworska | 103 |
| Parafia Dombrowska | 103 |
| Parafia Janowska | 103v |
| Parafia Mostowska | 103v |
| Parafia Kamiońska | 103v |
| Parafia Brzostowicka | 104 |
| Parafia Jałowska | 104v |
| Parafia Choroska | 104v |
| Parafia Zabłudowska | 105 |
| Parafia Wasilkowska | 105v |
| Parafia Filipowska | 106 |
| Parafia Bakałarzewska | 106 |
| Parafia Przerolska | 106 |
| Parafia Wieżańska | 106 |
| Parafia Sejneńska | 106v |
| Parafia Bereznicka | 106v |
| Parafia Kopciowska | 107 |
| Parafia Wieyszeyska | 107 |
| Parafia Leypuńska | 107 |
| Parafia Liszkowska | 107 |
| Plebania Oledzka | 107v |
| Latus w Dobrach różnego Duchowieństwa | 107v |
|
DOBRA DUCHOWNE W FUNDUSZU WIGIERSKIM X.X. KAMEDUŁÓW |
|
| Parafia Wigierska | 108 |
| Parafia Jezierska | 110v |
| Parafia Teolińska | 110v |
| Parafia Bakałarzewska | 111 |
| Latus w Dobrach Xsięży Kamedułów Wigierskich Item w Dobrach różnego Duchowieństwa | 111v |
| Ogół w Dobrach Duchownych | 111v |
|
DOBRA STAROŚCIAŃSKIE |
|
| Przewałka Starostwo | 112 |
| Wasilkowskie Starostwo | 113 |
| Filipowskie Starostwo | 113 |
| Przerolskie Starostwo | 113v |
| Seyweyskie Starostwo | 114 |
| Wiżańskie Starostwo | 114v |
| Petele Starostwo | 114v |
| Berżnickie Starostwo | 115 |
| Bokszyskie Starostwo | 115 |
| Poluńskie Starostwo | 115 |
| Latus Ogólny w Starostwach | 115 |
| Summaryusz Dymów y Ludności w Powiecie Grodzieńskim znajdujących się, to iest w Dobrach Ziemskich, w Dobrach Ekonomii JKMości, w Dobrach Duchownych i Starostwach | 116 |
| Dopiski po lustracyjne i podpisy Komisarzy | 116-117 |
[1] Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie, fond SA11 op. 1 dzieło 1332 (4056), Lustracja Dymów w Ziemskich Dobrach i Stołowych J.K.Mci Ekonomicznych w Powiecie Grodzieńskim znajdujących się oraz ludności obiey Płci w tychże Dobrach przez Komissarzów Konstytucją 1789 Roku uczyniona
Powrót do menu Historia Grodzieńszczyzny
