W Archiwum w Grodnie (Национальный Исторический Архив Беларуси В Г. Гродно) znajduje się zbiór o indeksie НИАБГр ф. 92 (Fond 92) – „Гродненский уездный предводитель дворянства Министерства внутренних дел (МВД), г. Гродно”,
czyli zbiór dokumentów wytworzonych przez
powiatowego marszałka szlachty grodzieńskiej (dworjaństwa).
Zgodnie z opisem fondu możemy w nim odnaleźć „sprawy i korespondencję odnośnie reformy instytucji szlacheckich, świętowanie jubileuszu wojny ojczyźnianej 1812, wydawanie zasiłków dla rodzin wojskowych, zajęcie odzieży u mieszkańców na potrzeby armii, oddawanie materiałów leśnych na remont i budowę mostów, przenoszenie majątków i ziemi z jednego właściciela na drugiego, koszty utrzymania w areszcie domowym.” Odnajdziemy tam także informacje o wpisach do tzw. „rodosłownej knigi, ustanowienie (wykazanie) szlacheckiego pochodzenia, świadectwa o pochodzeniu szlacheckim, spisy mieszkańców, szlachty oraz majątków”.
Do całego zbioru przygotowano indeks imienny Внутрифондовый Именной Указатель К Документам ФОНДА № 92 Гродненский Уездный Предводитель Дворянства (pobierz). W indeksie wymienionych jest ponad 17 000 osób, ujętych w poszczególnych „dziełach”. Największe to d.258 (5 253 pozycje), d.257 (2 498 pozycji), d.90 (1 510 pozycji) i d. 259 (1 030 pozycji). Indeks ułożony jest alfabetycznie wg nazwiska i imienia. Podaje się w nim odnośnik do zespołu w którym znajdują się informacje o danym szlachcicu (opis, dzieło, strona).
Poniżej listy kilku przykładowych nazwisk:
Lisowscy herbu Lis
Tołoczko herbu Pobóg
Bylczyński herbu Dęboróg
W zbiorze Dzieło 258 (ф.92, оп.1, д.258) odnajdujemy „Spis mieszkańców grodzieńskiego powiatu na 1832 rok” (Список жителей Гродненскому уезду 1832 г.) – w nim 5 253 osoby. Informacje zapisywane są na dwóch kartach podzielonych na rubryki,
w których podaje się takie dane jak: nazwisko i imię, imię ojca (otczestwo), wiek szlachcica, imię i nazwisko rodowe żony oraz jej wiek, dzieci wymienione z imion
i wieku, inne osoby zamieszkałe razem z opisywanym (rodzeństwo, rodzice).
W jednej z rubryk zamieszczony jest opis w jakiej Deputacji Szlacheckiej składane były dokumenty uznające (wykazujące szlachectwo) oraz dokładna data złożenia tych dokumentów. Na drugiej karcie wymieniane są informacje o potomkach płci męskiej
(z podaniem imion i wieku), stan posiadanego majątku (w jakiej okolicy,
ile dziesięcin ziemi, czy ma poddanych), gdzie mieszka dana rodzina, gdzie się urodził opisywany lub skąd przybył do okolicy w której mieszka. Poniżej przykład zapisu.
Pod pozycją 997 opisany został Nikodem Francowicz (syn Franciszka) Obuchowicz lat 40. Wywodzenie szlachectwa w Grodzieńskiej Deputacji Szlacheckiej dnia
20 marca 1818 roku. Żonaty z Józefatą z domu Obuchowicz. Dzieci dwoje – syn Józef 9 lat i Franciszka 2 lata, przy rodzicach. Nikodem od urodzenia w powiecie grodzieńskim
w okolicy Obuchowicze.
W drugiej części odnajdujemy informację, że Nikodem posiada w okolicy Obuchowicze
5 dziesięcin ziemi.
Powyższy zapis dostarcza nam wielu cennych informacji. Nikodem syn Franciszka urodził się około 1792 roku w okolicy Obuchowicze (parafia Jeziory). Ożenił się przed 1823 rokiem zapewne również w parafii jezierskiej. Tam też urodziły się jego dzieci – syn Józef ok. 1823 roku, a córka Franciszka około 1830 roku. Zaliczany był do szlachty, choć zapewne
w późniejszych latach zaliczono go to kategorii odnodworców. Posiadał niewielki kawałek ziemi – 5 dziesięcin (7,28 ha, o ile była to tzw. dziesięcina większa, a nie skarbowa).
W fondzie 92 dzieło 258 odnajdujemy także inne arcyciekawe dokumenty
np. wykaz przywilejów dotyczących okolicy Rusinowce (parafia Łunna św. Anny).
W dokumencie czytamy:
„Szlachta zamieszkała we wsi Rusinowce posiada następujące przywileje Królów Polskich: 1) Stanisława Augusta II dany 1702 roku, miesiąca stycznia 18 dnia
2) Władysława, dany dnia 29 miesiąca grudnia, któregoś roku – tegoż nie możemy uznać. I tak zostało to zapisane roku 1791, miesiąca oktobra 19 dnia w Aktach Grodzkich Grodzieńskich, a roku 1818, miesiąca czerwca 1 dnia, w Sądzie Wołkowyskim okazano. Prócz tego taż szlachta przedstawiła Świadectwo Jego Dostojności księcia Pawła Cycajnowa, Generał-Majora i Kawalera różnych orderów, Dowodzącego Dywizją Wojsk pod głównym dowództwem Jego Dostojności Generał-en-Szefa wojennej armii w Polsce
i na Litwie, różnych orderów rosyjskich i polskich kawalera, księcia Mikołaja Repnina, szlachcie okolicy Rusinowce – Jerzemu Rutkowskiemu i Piotrowi Eysymontowi,
o wypełnieniu obowiązku złożenia przysięgi wiernopoddańczej przed Urzędem Jego Cesarskiej Mości Wszechrosji, roku 1794, miesiąca decembra, 11 dnia.”
( Fond 92, op. 1, D. 258, k. 123v-124, tłumaczenie Sławomir Olczyk).
Kolejnym przykładem potwierdzającym niezwykłą atrakcyjność genealogiczną fondu 92 jest „Spis dworian grodzieńskiego powiatu, II grupy wykonany w 1899”.
(Список дворян Гродненского уезда разряда состав. в 1899). Zbiór ten stanowi dzieło 90, które zawiera 1 510 pozycji. To że spis został wykonany w 1899 roku oznacza bardziej, że został on przepisany w tym roku. Aby obliczyć daty urodzenia poszczególnych osób wymienionych w spisie należy sugerować się spisem mieszkańców powiatu grodzieńskiego z 1832 roku. Jest to maszynopis opisujący na dwóch kartach następujące zagadnienia dotyczące danego szlachcica:
Każda opisywana rodzina szlachecka opisana jest liczbą porządkową oraz czterocyfrowym numerem. Z układu tabel wyraźnie wynika, że jest to powielenie spisu z 1832 roku.
Podobnie jak w przypadku spisu z 1832 roku, formularz dostarcza nam wielu ciekawych danych genealogicznych. W dokumencie mowa jest o Jakubie Bohatyrowiczu (Bohatyrewicz, Bohatyrowicz) synu Michała, 50 letnim wdowcu. Biorąc pod uwagę, że jest to prawdopodobnie odpis spisu z 1832 roku, można przyjąć że Jakub urodził się około 1782 roku. W spisie wymienia się czterech synów Jakuba. Pierwszy z nich to August – 27-letni kawaler, kancelista Urzędu Gubernialnego Grodzieńskiego. Drugi to Aleksander lat 23, żonaty z Rozalią Dobrzylewską lat 25. Trzeci z synów to Ignacy – 20-letni kawaler. Czwartym w kolejności synem był 13-letni Jan. W drugiej części tabeli wymienia się najmłodszego syna – 6-letniego Piotra.
Na podstawie tych zapisów można założyć, że Jakub ożenił się przed 1805 rokiem,
a jego nieznana z imienia żona zmarła po 1826 roku.
W gospodarstwie Jakuba wymienia się także jego brata Franciszka lat-47, żonatego
z Rozalią Jurowską. Dowiadujemy się również, że Jakub wywód szlachectwa przeprowadził 12 I 1821 roku w Grodzieńskiej Deputacji Szlacheckiej.
Z zapisu dotyczącego wywodzenia szlachectwa dowiadujemy się, że Franciszek Bohatyrowicz syn Michała miał syna Antoniego, który z kolei miał synów: Józefa
i Władymira. Zostali oni dopisani do wywodu w dniu 19 VI 1896 roku pod numerem 292.
Jakub syn Franciszka gospodarzył w okolicy Bohatyrowicze (parafia Łunna)
na dziedzicznych 10 dziesięcinach ziemi – nie posiadał poddanych. Jego syn August
od wielu lat mieszkał w Grodnie w związku ze sprawowanym urzędem.
W opisywanym fondzie 92 znajdują się jeszcze inne bardzo ciekawe dokumenty,
np. Dzieło 256 – „Continuatum lista, czyli spisanie familij Szlacheckich powiatu grodzieńskiego”. Z indeksu wynika, że spis powinien zawierać 223 wpisy. Kolejny warty uwagi dokument to Dzieło 254 – „Opisanie szlacheckich nieruchomych własności” . Zgodnie z indeksem dokument powinien zawierać 321 pozycji. Różnego rodzaju listy
i spisy szlachty powiatu grodzieńskiego zawierają również Dzieło 158 oraz Dzieło 73.
