Jakiś czas temu na naszej stronie opublikowany został artykuł pt. „Ks. Władysław Tołoczko – patriota, czy zdrajca polskości?” . Ostatni rozdział tej publikacji zakończył się stwierdzeniem, że „być może gdzieś w Polsce lub w świecie, żyją dalej nieznani nam potomkowie grodzieńskiej linii tego rodu”, rozdział ten pozostał niedokończony…
Z artykułu wynikało, że kontynuację tej linii mogli stanowić jedynie potomkowie średniego brata ks. Władysława – Bronisława urodzonego 16 X 1888 roku w Grodnie. Najmłodszy
z braci miał jedynie córkę, którą już opisano. Bronisław Tołoczko (pisany Tołłoczko) był sędzią śledczym – początkowo w Pińsku, a następnie w Grodnie – „Bronisław Tołłoczko sędzia śledczy w Pińsku przeniesiony na takie stanowisko do Grodna z dniem 31 X 1921 roku” (Dziennik Urzędowy Ministra Sprawiedliwości Nr 23 z 1 XII 1921 roku). W jednym
z dokumentów związanych z rekonstrukcją Białoruskiej Listy Katyńskiej odnaleźliśmy pewną informację:
„poz. 835. Tołłoczko Bronisław, o. Aleksander, m. Maria,
ur. 16.10.1888 Grodno, sędzia, aresztowany 07.10.1939 w Grodnie, więzienie Grodno, Brześć, zaginiony 1939. Rodzinę deportowano w kwietniu 1940 do Kazachstanu”.
Powyższe potwierdzało niejako niepewność co do losów brata wyrażoną przez
ks. Władysława w jego testamencie. Pisząc artykuł nie było wiadome, czy Bronisław i jego rodzina przeżyli zesłanie… Bronisław był najstarszy z trójki rodzeństwa – miał brata Aleksandra urodzonego w Grodnie w 1927 roku i siostrę Marię Halinę urodzoną w 1933 roku. Informacje o tej rodzinie odnajdujemy w bazach danych Ośrodka KARTA.
W indeksach osób represjonowanych odnajdujemy następujące informacje:
Z dokumentów tych wynika, że cała rodzina – matka i troje dzieci: 18-letni wówczas Stanisław, 13-letni Aleksander i zaledwie 7-letnia Maria Halina w III/IV 1940 roku zostali deportowani z Grodna. W maju 1940 roku trafili na zesłanie do Kazachskiej SRR obłast Akmalińska. Na zesłaniu spędzili ponad 7 lat… Dopiero w 1946 roku nastąpiła repatriacja.
Trochę inaczej potoczyły się losy najstarszego syna – Bronisława. W dniu 5 X 1941 roku został odłączony od rodziny i trafił do obozu w Uzbeckiej SRR w obłasti Bucharska –
tam przebywał do 26 III 1942 roku, kiedy to korzystając z okazji trafił do armii Andersa tworzonej po układzie Sikorski-Majski. Trafił do Ewakuacyjnej Stacji Zdrowia leżącej
w miasteczku Krasnowodsk nad Morzem Kaspijskim…
***
Jakiś czas po napisaniu artykułu udało się odnaleźć pewien ślad świadczący o jednym
z synów Bronisława – wówczas była to informacja niepotwierdzona, wynikająca
z Biuletynu Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku. Z informacji tej wynikało, że Stanisław Tołłoczko syn Bronisława i Kseni urodzony 1 I 1922 roku w Grodnie rozpracowywany był przez Sekcję II Wydział IV WUBP w Gdańsku z powodu podejrzeń o wrogi stosunek do obecnej rzeczywistości. Materiały złożone w archiwum 23.07.1956 pod sygn. R-6531 zniszczono za protokołem brakowania nr 1/70 /źródło/
W tym samym czasie odnaleziono również inny dokument pochodzący z tego samego oddziału IPN – dotyczył on Janusza Pawła Tołłoczko syna Stanisława i Elżbiety urodzonego w dniu 9 X 1958 roku w Gdańsku. Przeciwko niemu władze komunistyczne również prowadziły liczne dochodzenia. W aktach KWMO/WUSW w Gdańsku figuruje jako. Janusz Tołłoczko był internowany w OO. w Iławie na mocy decyzji nr 620/81
z 29.12.1981 wydanej przez Komendanta Wojewódzkiego MO w Gdańsku. Powodem internowania było podejrzenie, że ww. „nie będzie przestrzegać porządku prawnego
i prowadzić będzie działalność przeciwko interesom bezpieczeństwa państwa”. W dniu 21.06.1982 przeniesiony do ZK w Kwidzynie. Decyzją nr 320 z 15.10.1982 wydaną przez Komendanta Wojewódzkiego MO w Gdańsku uchylono internowanie. Zwolniony 19.10.1982 roku. Akta sprawy dot. podejrzenia o nielegalną działalność opozycyjną członków Klubu Wysokogórskiego „Trójmiasto”. Janusz Tołłoczko figurował również
w Uzupełnieniu Meldunku Operacyjnego sporządzonym przez Zastępcę Naczelnika
Wydz. III KWMO w Gdańsku z 7.04.1984 roku, jako aktywny działacz Niezależnego Zrzeszenia Studentów Uniwersytetu Gdańskiego oraz były redaktor pisma organizacji studenckiej pt. „Reduta” utrzymujący kontakty z MKZ NSZZ „Solidarność”. /źródło/
Powyższe informacje zostały zamieszczone na stronie internetowej Stowarzyszenia, jednak po jakimś czasie w związku z przebudową strony zarówno artykuł o ks. Władysławie,
jak i materiały uzupełniające zostały czasowo usunięte –
nie pozostały jednak niezauważone…
Na kilka dni przed Świętem Zmarłych napisał do Stowarzyszenia Pan Janusz Tołłoczko
z Gdańska. W swoim lakonicznym mailu stwierdził:
„Przeczytałem (niestety już jakiś czas temu, a z opóźnieniem się odzywam) Pański artykuł o Ks Wł. Tołłoczko.Na jego końcu znajdują się zmianki o mnie.”
Odezwał się więc do nas praprawnuk Adama i Pauliny z domu Saladuch, prawnuk Aleksandra i Marii z domu Ostrowskiej, wnuk Bronisława i Kseni Małgorzaty
z domu Wagner (rodzonego brata ks. Władysława), syn Stanisława – jedynego ocalałego
z zesłania do Kazachstanu…
Kilka dni później otrzymaliśmy informację opisującą jego bezpośredniego przodka:
Stanisław Tołłoczko
urodzony w Grodnie 01 stycznia 1922 roku.
Zmarł w Gdańsku 4 marca 1992
Rodzice:
Bronisław Tołłoczko (sędzia Sądu Okręgowego w Grodnie, aresztowany
7 października 1939, z więzienia w Grodnie przewieziony 25 marca 1940 do twierdzy
w Brześciu (?) mimo poszukiwań – los nieznany)
Ksenia Małgorzata Tołłoczko z d. Wagner
Najstarszy z trójki rodzeństwa. Mała matura w 1937, później liceum Handlowe
w Grodnie. 13 kwietnia 1940 wywieziony do Kazachstanu. W 1941 dociera do Armii Gen Andersa, 5 października zakwalifikowany do tworzonego dyw. Lotniczego,
w marcu 1942 przez Persję, Indie, południową Afrykę i Stany dopływa 7 lipca do Anglii. Tam dwuletnie szkolenie lotnicze. 27 marca nadanie znaku pilota i nominacja na sierżanta angielskiego i kaprala polskiego. W 1944 roku został przydzielony
do 308 Dywizjonu Myśliwskiego. W lotach bojowych brał udział do końca wojny,
raz wrócił z ciężko uszkodzonym samolotem, innym razem uratował się skokiem
ze spadochronem z płonącego Spitfire`a. Został odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Lotniczym oraz czterema medalami angielskimi. Awansowany do stopnia sierżanta. W Dywizjonie służył do jego rozformowania w 1947 roku.4 grudnia 1947 wraca do kraju. Codzienne stawianie się na przesłuchania w Wojskowej Prokuraturze, kłopoty ze znalezieniem stałej pracy. W 1948 rozpoczął studia w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie skąd w 1950-tym roku został wyrzucony.
W maju 1957 roku ożenił się z Elżbietą Kowarzyk z którą miał syna Janusza (1958). Filatelista, numizmatyk i kolekcjoner.
Informacje o Stanisławie Tołłoczko odnajdujemy także w zbiorach Fundacji Historycznej Lotnictwa Polskiego na tzw. Liście Krzystka
Jest to ostatnia fotografia 308 Dywizjonu Myśliwskiego wykonana podczas imprezy „Fareawell” w Falmouth 13 stycznia 1947 r. Środkowy szereg od lewej : Włodzimierz Link, Jan Pidek, Bronisław Dobrzyński, Ludwik Mikołajczak, Władysław Mielcarek, Józef Stanowski, Stanisław Toloczko, Józef Knap, Bolesław Jedliczko i Bogdan Strobel.
Nie jest to koniec opowieści o tej jakże bohaterskiej i patriotycznej rodzinie noszącej chlubne nazwisko Tołoczko vel Tołłoczko herbu Pobóg. I tym razem pozostawimy niedokończony rozdział czekając na ciąg dalszy. Jak widać historia lubi płatać takie przyjemne figle, przekonując nas za każdym razem, że to co uznaliśmy już za zakończone, takim nie jest…
Na koniec tej części opowieści zapraszam na krótki, ale niezmiernie ciekawy filmik o dywizjonie, w składzie którego walczył nasz bohater – kliknij, a także równie ciekawy pokaz zdjęć związanych z tym dywizjonem – kliknij.
