Rejestr popisowy z 1621 roku – o ile uznać, że jest on przedstawiony w całości, wylicza łącznie 218 stawających szlachciców. Każdy zobowiązany był stawić się „na dobrym koniu i z dobrym rynsztunkiem wojennym” – w czasie popisu sprawdzali to upoważnieni urzędnicy. Ci, których na to nie było stać, mieli się złożyć na wyekwipowanie jednego spośród siebie. W ten sposób w rejestrze oprócz stawających pojawia się jeszcze
464 „ucześników” w większości wymienionych z imienia i nazwiska.
Na wymienionych stawających zaledwie 67 (30,73%) wyekwipowali się samodzielnie.
W 8 przypadkach odnotowano „zastępstwo” za stawającego szlachcica, podając kogo zastępuje i z jakiego „imienia” (miejscowości, okolicy) się wywodzi.
Łącznie wystawiono 281 i „pół konia”, z czego:
80 koni po usarsku
197 i „pól konia” po kozacku
4 konie po rajtarsku
W 5 przypadkach zapisano wystawienie „pół konia” – co oczywiście było formą bardziej metaforyczną (przeliczeniową) niż fizyczną.
Z całkowitej liczby wystawionych, aż 44 konie nie spełniały wymogów wojennych.
Ich kategorie i kondycja były określane, jako „błahy” (12), „podjezdek” (25)
i „mierzyniec” (7).
Błahy to zapewne określenie stosowane do konia słabego, chorego lub kulawego. Mierzyniec (mierzyn, mierzynek) to koń roboczy lub koń małego wzrostu.
Podjezdek, to koń mniejszej wartości, słaby lub młody.
W staropolskiej encyklopedii odnajdujemy następujące określenie tego rodzaju konia – „na podjezdku rycerze (a także damy) podróżowali. Koń wytrzymały, lekki o wygodnych chodach, niewysoki i spokojny. No i dużo tańszy. koń kiepskiej jakości, na którym jeździli luzacy lub ciury obozowe. koń pod pachołkiem, małej wartości”.
W rejestrze popisowym pojawiało się często opisowe połączenie kondycji i kategorii konia np. „błahy podjezdek”.
Z powyższego wynika, że ponad 20% stawającej do popisu szlachty pomimo występowania z „ucześnikami” nie było wstanie wywiązać się z obowiązku stawienia się „na dobrym koniu i z dobrym rynsztunkiem wojennym”. W przypadku jednego ze stawających szlachciców (Hrydziewicz Stanisław) zapisano „nie mając uczesników, według ubóstwa swego miasto półkonia stawił podjezdka”.
Powrót do menu rejestru popisowego
