“Pobodze, quae familia ex stemmate accipitrum derivata, que babatum transversum album cum cruce alba in campo coelestino gestat.”
Juliusz Karol hr. Ostrowski powołując się na źródła literatury heraldycznej wymienia kilka podstawowych odmian tego herbu. Opisując wersję zasadniczą stwierdza: „Pobóg, Pobodze, Pobożanicz – w polu błękitnem – podkowa srebrna ocelami na dół z krzyżem kawalerskim złotym na barku. Nad hełmem w koronie – pół charta z obrożą na szyi. Labry podbite srebrem. Jeden z najdawniejszych herbów naszych. Najstarsza zapiska sądowa z r. 1403 nazywa go Pobodze, dopiero w XVI wieku zjawia się zawołanie Pobóg, a w zapisce z r. 1539 Pobożanicz; Kromer zowie go Poboże (Dług.; Biel.; Papr.; Okol.; Nies.; Piek.; Heraldyka 122).” [1] Średniowieczne pieczęcie z tym herbem pojawiają się już w 1353 roku (Jakub z Dębna herbu Pobog). W kolejnych latach w 1396 roku (Bartłomiej syn Bernarda z Chalina), w 1413 roku (Piotr z Popowa przy akcie unii horodelskiej) i w 1419 roku (Jakub Koniecpolski, wojewoda sieradzki). W aktach sądowych najstarsza zapiska pochodzi z 1403 roku. W 1410 roku Pobogowie wystawili pod Grunwaldem swoją chorągiew. W większości źródeł herb jest jednak datowany na wcześniejsze wieki i przedstawiany, jako wywodzący się z prastarego herbu Jastrzębiec
(B. Paprocki). W 1413 roku aktem unii horodelskiej herb Pobóg został przeniesiony na Litwę. Do herbu został adoptowany bojar litewski Rało wymieniany w późniejszych źródłach jako Kalo, Kalon (K.Niesiecki). Za kolebką rodu Pobogów uważa się województwo sieradzkie. Wielu przedstawicieli tego rodu na przełomie XV/XVI wieku wyemigrowało na ziemie wschodnie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na przestrzeni wieków przedstawianie herbów ulegało znaczącym zmianom, a także powstawały liczne jego odmiany. Różnie przedstawiano nawet tło herbu – w średniowieczu ponoć czerwone, a w późniejszych wiekach już niebieskie. Krzyż kawalerski raz srebrny, a raz złoty, na hełmie hart, a innym razem pióra strusie…
Herb Pobóg według Kacpra Niesieckiego
Herb Pobóg – wersja zasadnicza
(przedstawienie herbu zaczerpnięte z Tadeusz Gajl, Herbarz polski: od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk, 2007)
Opisując kolejną odmianę stwierdza: „Pobóg II – w polu błękitnem – na barku podkowy srebrnej – krzyż kawalerski złoty. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie. Odmiana według Kojałowicza przysługująca Nieroszyńskim i Petelczycom na Litwie, a także Jakubowiczom według autografu z 1601 r. Niesiecki przez omyłkę przypisuje tym rodzinom herb Brzuchańskich, to jest podkowę z półstrzałkiem zamiast krzyża na barku. Kojał. 221, 222; Nies. II. 341 i VII. 335; zapiski WP. Dziadulewicza.” [2]
Herb Pobóg II
(przedstawienie herbu zaczerpnięte z Tadeusz Gajl, Herbarz polski: od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk, 2007)
Kolejną odmianę przypisuje tylko i wyłącznie Janowi Koniecpolskiemu: „Pobóg III – na tarczy – podkowa z krzyżem. Nad hełmem w koronie – między rogami bawolemi – głowa psa z szyją. Labry. Z pieczęci Jana Koniecpolskiego kanclerza koronnego
z r. 1435. Piek. Heraldyka 123.” [3]
Herb Pobóg III Jana Koniecpolskiego – kanclerza koronnego z 1435 roku
(przedstawienie herbu zaczerpnięte z Tadeusz Gajl, Herbarz polski: od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk, 2007)
Tło czerwone herbu Pobóg Jana Koniecpolskiego przedstawia także Jan Długosz
w Insignia seu Clenodia Regus et Regni Poloniae (Z. Celichowski, Poznań 1885),
a za nim zapewne Juliusz Karol hr. Ostrowski. [4] W Rękopisie Nr 114 Klejnotów Długosza Stemmata Polonica przechowywanym w Bibliotece Arsenału w Paryżu można jednak odnaleźć już inne prezentowanie tła herbu – „w polu błękitnem podkowa srebrna z krzyżykiem tej samej barwy, zaćwieczonym na barku.” [5]
Ostrowski wymienia jeszcze trzy odmiany herbu opierając się na najstarszych źródłach, tj. Roli marszałkowskiej Mikołaja z Brzezia Lanckorońskiego z 1461 roku, Herbarza arsenalskiego z początków XVI wieku, Herbarzyka Ambrożego z Nysy
z 1562 roku, czy też Loredan Larchey Amorial du XV s. W wymienianych źródłach przedstawiane są jednak nie całe herby tylko kolorowe ryciny tarcz rycerskich, służące heroldom w trakcie turniejów rycerskich do przedstawiania potykających się rycerzy. O wiele więcej odmian herbu Pobóg przedstawiono w tablicach odmian herbowych Chrząńskiego wydanych przez Juliusza hr. Ostrowskiego w Warszawie
w 1909 roku. [6]
Odmiany herbu Pobóg
Juliusz hr. Ostrowski, Tablice odmian herbowych Chrząńskiego, Warszawa 1909, tablica VIII
(przedstawienie herbów zaczerpnięte z Tadeusz Gajl,
Herbarz polski: od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk 2007
Odmiany herbu Pobóg
Juliusz hr. Ostrowski, Tablice odmian herbowych Chrząńskiego, Warszawa 1909, tablica IX
(przedstawienie herbów zaczerpnięte z Tadeusz Gajl,
Herbarz polski: od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk 2007
Jako najznamienitsze rodziny tego herbu wymienia się przede wszystkim Koniecpolskich, wśród których znalazł się hetman oraz wielu kasztelanów
i wojewodów. Inne zacne rodziny tego herbu wymieniane w źródłach historycznych to między innymi: Rzyszczewscy, (posiadający od połowy XIX wieku tytuł hrabiowski), Kossobudzcy, Ruszkowscy, Rokszyccy, jak również ród Tołoczko.
[1] J.K.Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, Warszawa: 1897-1906, tom II s.267-268
[2] Ibidem
[3] J.K.Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich…op.cit.
[4] T.Gajl, Herbarz polski: od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk, 2007
[5] H. Polaczkówna, Stemmata Polonica Rękopis Nr 114 Klejnotów Długosza w Bibliotece Arsenału w Paryżu, Lwów 1926
[6] Stanisław Kostka Teodor Aleksander Chrząński (1821-1887) – polski malarz i heraldyk
Witam,
Szukam Korzeni….
Jatez,zdomuRutkowska