KRÓTKA WIADOMOŚĆ O DOWODACH SZLACHECTWA I SPOSOBIE ROZPOZNAWANIA TYCHŻE W KRÓLESTWIE POLSKIEM.
I. O dowodach szlachectwa nabytego po ogłoszeniu Prawa o szlachectwie, w dniu 25 Czerwca (7 Lipca) roku 1836 nadanego.
(wyciąg z tekstu ujednoliconego z 1851 r. , uwzględniającego poprawki z 9.12.1839 i 5.01.1848 r.)
Dowodami temi są:
1) Wydane akta i dyplomata na szlachectwo.
2) Patenta na stopnie oficerskie i stany służby wojskowych w formie przepisanej sporządzone.
3) Nominacye na urzęda cywilne i stany służby cywilnej (*)
(*) Nominacje tymczasowe, stosownie do Postanowienia Rady Administracyjnej z d. 24 Listopada (6 Grudnia) 1836 r. udzielane na pełniących obowiązki, nie są uważane ani za dowody szlachectwa dziedzicznego, ani osobistego.
4) Reskrypta Najwyższe tudzież Patenta Kapituły Rossyjskich Cesarsko-Królewskicn Orderów, na otrzymane Ordery, a w braku tych dowodów poświadczenia Kapituły.
5) Postanowienia Najwyższe nadające szlachectwo bądź dziedziczne, bądź osobiste.
Szlachectwo nabyte z mocy powyższych dowodów może być w każdym czasie udowadniane za pośrednictwem Deputacyi Szlacheckiej tej Gubernii, w której księgi szlachty proszący zapisanym być pragnie; w tym celu winien złożyć którykolwiek z wyżej wymienionych dowodów wraz ze stanem służby należycie poświadczonym. Jeśli zaś pochodzi od osoby, która nabyła stanu szlacheckiego na zasadzie rzeczonych tytułów, winien jest złożyć dowody stwierdzające pochodzenie jego od tejże osoby.
II. O dowodach szlachectwa nabytego przed ustanowieniem Prawa z roku 1836.
Dowodami temi są:
1. Dyplomata Panujących lub Konstytucye Sejmów szlachectwo albo herb nadające.
Dokumenta tego rodzaju mogą być przedstawiane: w oryginale lub kopiach wyjętych z aktów znajdujących się w dawnych metrykach Koronnej i Litewskiej. Kopie powyższe powinny być stwierdzone i poświadczone: co do aktów wyjętych z dawnej metryki Koronnej w Kommissyi Rządowej Sprawiedliwości, a co do aktów z dawnej metryki Litewskiej w 1ym wydziale 3go Departamentu Rządzącego Senatu. W tym ostatnim przypadku świadectwo okazanem być winno w Sekretaryacie Stanu Królestwa Polskiego. Mogą być również przedstawiane w kopiach lub wypisach z aktów umieszczonych w Zbiorze Praw zwanym Volumina Legum, tudzież w Dzienniku Praw Księztwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.
2. Dokumenta stwierdzające:
a) Że osoba która dowodzi szlachectwa albo jej przodkowie posiadali tytuł Książęcia, Hrabiego lub Barona.
Wspomnione tytuły honorowe są przyjmowane za dowód szlachectwa wtedy, jeżeli prawa do posiadania onych zostały w swoim czasie rozpoznane przez b. Senat Królestwa Polskiego, a następnie osoby, którym w skutek zamieszczenia onych na liście w r. 1824 Najwyżej zatwierdzonej , dozwolono używać tychże tytułów, lub jeżeli tytuły powyższe nadane są Postanowieniami Cesarzy Rossyjskich Królów Polskich.
b) Że osoba która dowodzi szlachectwa, jej ojciec, dziad lub pradziad byli przed r. 1795 Dygnitarzami Koronnymi, Członkami Senatu, albo Izby Poselskiej, że sprawowali Poselstwo przy Zagranicznych Dworach, lub też przed tymże rokiem to jest 1795 byli mianowani na urząd ziemski w kraju.
Dowodem posiadania Dygnitarstwa albo sprawowania urzędu jest akt nominacji, a w braku onego, inne dokumenta z których bezpośrednio wypływa, że osoba w dokumencie wzmiankowana posiadała Dygnitarstwo albo sprawowała urząd.
Dygnitarstwami zowią się te urzędy do których dodawano wyrazy Koronny albo Litewski np. Kanclerz Wielki Koronny, Referendarz Koronny, Hetman Polny Litewski, Oboźny Litewski itp. Senatorami byli Wojewodowie i Kasztelani. Za Posłów zaś uważają się ci, którzy na mocy uchwał czyli laudów sejmikowych, wysyłani byli na wszelkie Sejmy, nie zaś szlachta w ogólności na wybór Króla głosująca i podpisująca suftragia wyborcze.
Urzędami ziemskiemi nadającemi prawo do szlachectwa są:
Assessor prowincyj Litewskich i Inflant, Budowniczy w Prowincyach Litewskich, Chorąży, Cywun, Cześnik, Delegat na elekcyą Króla, Deputat na Trybunały Koronne lub Litewskie, Horodniczy, Komornik Graniczny, Koniuszy Ziemski i Powiatowy, Krajczy, Łowczy, Marszałek Ziemski i Powiatowy, Miecznik, Mostowniczy w prowincyach Litewskich, Namiestnik Ziemski i Grodzki, Oboźny, Pisarz Trybunalski Ziemski, Powiatowy lub Grodzki, Rotmistrz Ziemski i Powiatowy, Sekretarz prowincyj Litewskich, Sekretarz Sejmowy, Sędzia Kapturowy, Ziemsiki lub Grodzki, Skarbnik, Starosta Grodowy, Stolnik, Strażnik Ziemski lub Powiatowy, Subdelegat, Viceregent Ziemski, Powiatowy lub Grodzki, Wojski, i Kommissarz Generalny Województw Wielkopolskich.
c) Ze osoba która dowodzi szlachectwa, jej ojciec, dziad lub pradziad, byli ozdobieni orderem Orła Białego lub ś. Stanisława przed r. 1795, albo też orderem ś. Stanisława lszej klassy od dnia 2 (14) września 1829 roku.
Otrzymanie orderu Orła Białego lub ś. Stanisława, udowadnia się oryginalnym Patentem na tenże order, albo świadectwem z dawnych metryk: Koronnej i Litewskiej, z aktów Sekretaryatu Stanu Królestwa Polskiego lub z Kapituły Rossyjskich Cesarsko-Królewskich orderów.
d) Że sam dowodzący, jego ojciec, dziad lub pradziad przed r. 1795 posiadali całe wsie z zupełnem prawem własności. Dokumenta wszakże stwierdzające prawo własności dóbr ziemskich, w których zachodzi wątpliwość czyli ściągają się do całości lub części wsi, tłumaczone być mają na korzyść osoby udowadniającej szlachectwo.
Posiadanie zupełnem prawem własności całych wsi, udowadnia się wyciągami z aktów metryk dawnych: Koronnej i Litewskiej, lub z archiwów gubernij obecnie Królestwo Polskie składających. Wyciągi z dawnych metryk: Koronnej i Litewskiej powinny być poświadczone sposobem wyżej wspomnionym, a w art 18tym Prawaoznaczonym; wyjęte zaś z Archiwów Gubernialnych, powinny być sprawdzone i poświadczone przez Prezesów Trybunałów Cywilnych i ostatecznie legalizowane w Kommissyi Rządowej Sprawiedliwości.
Oprócz tego, do rzędu dowodów posiadania całych wsi z zupełnem prawem własności, zaliczają się składane przez mieszkańców Królestwa Polskiego wypisy z aktów znajdujących się w archiwach tak powróconych Rossyi od Polski gubernij, jako i Galicji Austryackiej, tudzież W. Księztwa Poznańskiego.
Wypisy te powinny być stwierdzane;
a) wydane z archiwów gubernij Rossyi powróconych, przez właściwych Generał-Gubernatorów za poświadczeniem ich podpisów w Ogólnej Kancellaryi Namiestnika Królestwa.
b) Wydane z archiwów Galicyi lub W. Księztwa Poznańskiego, przez właściwą Naczelną władzę tameczną, za uznaniem przez nią rzetelności onych podług form i przepisów miejscowych; lecz podpisy tej władzy powinny być legalizowane przez Konsulów Austryackiego i Pruskiego, w czem do którego należy, a samychże Konsulów przez Kancellaryą Dyplomatyczną Namiestnika Królestwa.
Gdyby z dokumentów posiadanie dóbr ziemskich udowadniających, okazywało się, że wieś całkowita przeszła na dziedzictwo jakiego rodzeństwa, jako własność spólna, bądź z mocy spadku pobocznego, bądź z mocy testamentu osób trzecich, bądź nareszcie, kiedy jeden z braci wieś całkowitą od matki swojej nabywa, w takim razie, wszyscy potomkowie całego rodzeństwa tojest tak posiadacza wsi całkowitej, jak i rodzonych jego braci z tych dokumentów pod względem szlachectwa korzystać mogą.
c) Że osoby dowodzące szlachectwa otrzymały stopień oficera polskiego poczynając od Kapitana, i że w r. 1815 lub później weszły w skład byłych wojsk Królestwa Polskiego, a następnie nie miały udziału w ostatnim rokoszu.
Dowodem posiadania wspomnionych stopni, są patenta na też stopnie. Należenie zaś od r. 1815 do składu byłych Wojsk Polskich i niemienie udziału w ostatnim rokoszu, udowadnia się świadectwem Zarządzającego Wydziałami po b. Kommissyi Rządowej Wojny pozostałemi (*)
(*) Stopnie aktualnych Poruczników Gwardyi b.Wojska Polskiego uważają się na równi ze stopniami kapitańskiemi w temże liniowyen wojsku.
Dzieci pomienionych osób, oprócz dowodów pochodzenia swego, winne również złożyć świadectwa o niemieniu udziału w rokoszu.
d) Że osoby które dochodzą szlachectwa albo ich wstępni w linii prostej, posiadali w b. administracyi wojennej Królestwa Polskiego w wydziałach: Lekarskim, Audytoryatu, Kommissoryatu i innych, stopnie assymilo-wane do rang sztabs-oficerskich; jeżeli wszakże też osoby albo ich wstępni należeli do składu byłych Wojsk Polskich po r. 1815 i w ostatnim rokoszu 1830 i 1831 r. tak one same, jako i ciż wstępni udziału nie mieli.
Od osób udowadniających szlachectwo według tego ustępu, wymagane są podobneż dowody jak legitymujących się na zasadzie ustępu c).
III. O dowodach Szlachectwa Rossyjskiego.
Szlachectwo mieszkańców Cesarstwa udowadnia się w Królestwie Polskiem świadectwami Naczelników Gubernij i Prowincyj, stwierdzającemi, że osoby których się też świadectwa dotyczą, uznane są za szlachtę przez Heroldyą; szlachectwo zaś mieszkańców Księztwa Finlandzkiego udowadnia się świadectwami tamecznego Generał-Gubernatora. Rzeczywistość powyższych świadectw, powinna być stwierdzona przez Sekretaryat Stanu Królestwa Polskiego.
W przypadkach zanoszonych próśb przez byłych wojskowych i urzędników cywilnych niezapisanych do ksiąg szlachty Cesarstwa w żadnej gubernii, o przyznanie im szlachectwa Królestwa Polskiego, bądź z powodu otrzymania w Cesarstwie stopnia, bądź orderu; Heroldya Królestwa wydawać ma decyzye swoje na zasadzie świadectw Ministra Sekretarza Stanu, który udzielać winien takowe po poprzednićm zniesieniu się z kim wypadnie.
IV. O dowodach stwierdzających pochodzenie.
Dowody pochodzenia odnoszą się:
a) albo do epoki poprzedzającej wprowadzenie do kraju Kodexu Cywilnego;
b) albo do epoki następnej.
Pierwsza epoka dla części kraju, które były pod panowaniem pruskiem i z których Księztwo Warszawskie zostało utworzone, kończy się z dniem 1 maja 1808 r.; dla części zaś które zpod panowania austryackiego w r. 1809 do tegoż księztwa wcielone zostały, kończy się z dniem 15 sierpnia 1810 r.
Dowodami pochodzenia z tej epoki mogą być:
a) Tranzakcye i inne akta urzędowe, w których komparycyi według dawnego zwyczaju zamieszczanem było, czyim stawający jest synem, a niekiedy, czyim nawet jest wnukiem. Podobne akta znajdują się w archiwach akt dawnych.
b) Metryki chrztu z ksiąg kościelnych wydawane.
Pierwszego rodzaju dowody winny być przedstawione w formie dla dokumentów zasadniczych przepisanej, z odpowiednią legalizacyą i Władz tych krajów z których pochodzą. Dla metryk zaś dostateczną jest legalizacya bądź konsystorza Duchownego, bądź Rządu Gubernialnego, bądź nakoniec Trybunału Cywilnego. Wszakże, gdy dowody te pochodzą z zagranicy, winny być ulegalizowane sposobem dla zagranicznych aktów przepisanym.
Dowodami pochodzenia od wprowadzenia Kodexu Cywilnego są:
a) Akta urodzeń na mocy przepisów obowiązującego prawa cywilnego spisane, a w braku lub niedostateczności takowych;
b) Wywody rodu sporządzone we właściwym Sądzie Pokoju z świadków pod przysięgą wysłuchanych, na mocy poprzedniego wyroku Trybunału Cywilnego.
Akta urodzeń i wywody rodu, winny być legalizowane przez władze sądowe, ostatecznie zaś przez Prezesa Trybunału Cywilnego.
V. O dowodach dodatkowych.
Legitymujący się winien udowodnić że jest poddanym Królestwa i nie znajdował się w przypadkach utratę szlachectwa za sobą pociągających.
Poddaństwo Królestwa udowadnia się świadectwami władzy miejscowej , jak oto: osób mieszkających w Warszawie, świadectwem Ober-Policmajstra Warszawskiego; zaś mieszkających w guberniach, świadectwem naczelników powiatowych. Świadectwa te obejmować powinny, że proszący zapisanym jest w księgi stałej ludności Królestwa , i że się znajduje w kraju, lub też z dozwolenia rządu za granicą w charakterze poddanego Królestwa; przy tem, jeśli jest pełnoletnim, że przysięgę wierności Tronowi wykonał. Ostatnia okoliczność może być stwierdzoną oddzielnem świadectwem wydanem przez tę władzę, przed którą wykonanie przysięgi nastąpiło.
Na dowód niezostawania w przypadkach utratę szlachectwa za sobą pociągających, wymagane są świadectwa:
a) Sądu Policyi Poprawczej właściwego wydziału.
b) Sądu Kryminalnego właściwej gubernii.
Osoby w Cesarstwie zamieszkałe, które z tytułu urodzenia się swego w Królestwie Polskiem, mają prawo legitymowania się w tutejszej Heroldyi, obowiązane są złożyć wszystkie pódobneż świadectwa od władz właściwych, w Cesarstwie uzyskać się mające.
Osoby zostające w służbie cywilnej, przez złożenie należycie poświadczonego stanu swej służby, zastąpić mogą wszelkie wyżej wymienione świadectwa.
Podobny stan służby mogą złożyć osoby zostające w służbie wojskowej w stopniu oficerskim; o wojskowych zaś niższych stopni, Heroldya sama potrzebne ściąga wiadomości,
Obok wszystkich wyżej wymienionych dowodów, winien każdy legitymujący się złożyć rysunek herbu familii swej właściwego.
VI. O sposobie przedstawiania dowodów pod rozpoznanie Heroldyi.
Dowody winny być Heroldyi królestwa złożone przy stosownej prośbie na papierze stęplowym ceny 45 kop. sr. spisanej, w której proszący oznajmić powinien, do której gubernii ksiąg szlachty pragnie być wpisanym, a nadto gdzie zamieszkuje.
Każdy oryginalny dowód winien być obłożony papierem stęplowym ceny 71/2 kop. sr., kopie zaś, wyciągi i wypisy na właściwym stęplu pisane. Co do dowodów zagranicznych, te również winny być obłożone papierem stęplowym ceny 7 1/2 kop. sr.
Do podania dołącza się podpisana przez podawcę w dwóch exemplarzach specyfikacya przedstawiających się Heroldyi dowodów na stęplu ceny 7 1/2 kop. sr., z których jedna przez właściwego urzędnika pośwadczona, zwraca się podawcy, a druga przy dowodach pozostaje.
Tym sposobem złożone dowody rozpoznaje Heroldya Królestwa.
Decyzje Heroldyi któremi złożone przez proszących dowody uznane są za dostateczne, przedstawiają się pod zatwierdzenie Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu.
Wyrzeczenia zaś Heroldyi, któremi szlachectwo strony interesowanej nie będzie uznane za należycie udowodnione, podaje się do wiadomości tejże strony i uważa się za ostateczne. Powtórne w tej mierze prośby nie przyjmują się, wyjąwszy gdy złożone zostaną nowe dowody, do czego udzielanym bywa stronie interesowanej, dodatkowy sześciomiesięczny przeciąg czasu, poczynający się od dnia podania do jej wiadomości wyrzeczenia Heroldyi.
Oprócz osób które w terminie przepisanym zaniosły do Heroldyi swe prośby, mają prawo legitymowania się:
1) Osoby które udowodnią, iż są w prostej linii braćmi lub stryjami tych krewnych, którzy główne legitymacyjne swe dowody przed upływem zakreślonego prawem terminu złożyły.
2) Osoby które chociaż stale w Cesarstwe Rossyjskiem zamieszkują, lecz w Królestwie Polskiem są zrodzone.
3) Osoby, którym na mocy szczególnych rozkazów J. O. Księcia Namiestnika Królestwa dozwolonym jest legitymowanie się ze szlachectwa, pomimo upłynionego terminu prekluzyjnego.
4) Osoby które weszły do wojska Cesarsko-Rossyjskiego przed wydaniem prawa o szlachectwie z r. 1836 jako i te, w przedmiocie szlachectwa których, władze wojskowe uczyniły lub uczynią przedstawienia swe do Heroldyi.
5) Małoletni, jak niemniej ci, którym nie upłynął termin prawem zakreślony po dojściu ich do pełnoletności.
VII. O Legitymacyi dzieci szlacheckich.
Aby dzieci szlachcica wylegitymowanego przywilejów szlachectwa używać mogły, winny być przedewszystkiem zapisane do ksiąg genealogicznych szlachty właściwej gubernii.
Zapisanie do ksiąg takowych następuje w skutek prośby do Deputacyi zaniesionej przez ojca lub matkę, albo na żądanie samychże dzieci, jeśli rodzice nie żyją lub dopełnienia tej formalności zaniedbują.
Do próśb o zapisanie w księgi genealogiczne załączają się następne dowody:
1) Świadectwo przyznanego szlachectwa przez Heroldyę udzielone, które bądź za pośrednictwem właściwej Deputacyi Szlacheckiej, bądź wprost z Heroldyi wylegitymowanemu doręczone zostało, albo przynajmniej powołanie onego z daty i numeru.
2) Akt zawartego małżeństwa między osobą wylegitymowaną a matką dzieci do ksiąg genealogicznych zapisać się mających.
3) Akt urodzenia każdego z dzieci, które do tychże ksiąg wniesione być mają.
4) Dowody pomocnicze tak jak przy legitymacyij Szlachtctwa, tojest:
a) dowód poddaństwa i obecności w kraju.
b) dowód niezostawania w przypadkach utraty szlachectwa.
Dowód zaś przysięgi jest wymagany tylko od pełnoletnich. Małoletni którzy nie mają lat 10 wieku, wolni są od składania świadectw sądowych względem niezaajdowania się w przypadkach utraty szlachectwa. Małoletni pobierający wychowanie w Gimnazyach, szkołach powiatowych i innych Instytutach rządowych, w miejsce wspomnionych świadectw, świadectwa tychże Instytutów szkolnych składać mogą. Zostający zaś w służbie rządowej, też świadectwa zastąpić mogą stanem swej służby, lub świadectwem swej zwierzchności.
Każdy, kto do ksiąg genealogicznych wpisanym zostanie, otrzymuje o tem uwiadomienie od właściwej Deputacyi szlacheckiej.
VIII. O dyplomatach na szlachectwo, i świadectwach.
Dyplomata na szlachectwo wydają się szlachcie dziedzicznej, która nabyła tego stanu po ogłoszeniu prawa z r. 1836 na jej żądanie.
Podania o dyplomata zanoszą się:
1) Przez osoby stanu szlacheckiego w służbie cywilnej zostające, do tej Kommissyi Rządowej lub władzy naczelnej, od której one zależą.
2) Przez osoby niezostające w służbie cywilnej, do Kommissyi Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych
Do podań o dyplomata, dołączone być winny potrzebne dowody, jakoto: nominacye, palenia i zaprojektowany herb, którego podający chce używać.
Żądany herb nie może być z liczby tych, które już są w posiadaniu innych familij; w razie podobieństwa powinien być widocznemi oznakami od nich rozróżniony.
Kommissya Rządowa podaną prośbę o wydanie dyplomatu przesyła Heroldyi.
Heroldya sprawdza złożone jej dowody, i po sprostowaniu rysunku herbu, sporządza dyplomat, podług formy przez Namiestnika Królestwa ustanowionej.
Przed przystąpieniem wszakże do sporządzenia dyplomatu, Heraldya wzywa poprzednio interesenta o wniesienie do właściwej kassy gubernialnej ustanowionej na konfekcyą dyplomatu opłaty w ilości rub. sr. 82 kop. 50, i dopiero po złożeniu j Heroldyi przez interesenta kwitu kassy, poświadczającego o uiszczeniu wspomnionej opłaty, do sporządzenia dyplomatu na szlachectwo przystępuje.
Po utwierdzeniu dyplomatu Najwyższym podpisem, Heroldya przesyła takowy tej zwierzchniej władzy, za pośrednictwem której podana była prośba, dla doręczenia podającemu.
Dzieciom osób zapisanych do ksiąg szlachty dziedzicznej z tytułu po ogłoszeniu prawa z r. 1836 i już w księgach genealogicznych zamieszczonym, udzielane są na żądanie stron świadectwa Heroldyi, za uiszczeniem ustanowionej opłaty, w papierze stęplowym administracyjnym ceny rub. sr. 7 kop. 50.
